„Ferdydurke” Witolda Gombrowicza. Najważniejsze informacje o lekturze

Ferdydurke – najważniejsze informacje

„Ferdydurke” to książka z 1937 roku. Była wynikiem przemyśleń autora dotyczących schematyczności relacji międzyludzkich. Dodatkowo autor był rozgoryczony krytyką, która spadła na niego po wydaniu jego pierwszej książki, „Pamiętnika z okresu dojrzewania”. Z perspektywy czasu „Ferdydurke” traktuje się jak ważne osiągnięcie prozy XX wieku. To książka oryginalna, zaskakująca, momentami zabawna. Wykorzystuje specyficzny język i wprowadza słowa, które na stałe weszły do obiegu. Używamy ich, choć często robimy to nieświadomie. Spróbujmy więc „rozgryźć” tę książkę. Może przekonasz się, że choć trudna, to znośna. 😉

Streszczenie

„Ferdydurke” to lektura z gwiazdką, więc na maturze będzie wymagana znajomość bohaterów, wydarzeń czy konkretnych sytuacji. Dlatego przygotowaliśmy dla Ciebie streszczenie w pigułce. Mamy najważniejsze informacje, dzięki którym poznasz zarys fabuły i łatwiej będzie Ci zrozumieć interpretację i znaczenie tej książki.

Bohaterem książki jest 30-letni Józio, który ponownie trafia do szkoły. Poznaje „ciało pedagogiczne”, które swoim zachowaniem i wyglądem zniechęca uczniów do udziału w lekcjach. Zajęcia są nudne i schematyczne. W trakcie przerw uczniowie prowadzą spór o niewinność. Są podzieleni na dwie grupy, których przywódcy prowadzą pojedynek na miny. Miętus reprezentuje chłopców uświadomionych, a Syfon jest idealistą i reprezentuje chłopców niewinnych. Miętus zachowuje się brzydko i jest wulgarny, a Syfon dostojny. Syfon przegrywa pojedynek, po czym Miętus „gwałci go przez uszy”, czyli uświadamia go. Tego samego dnia chłopiec popełnia samobójstwo „wieszając się na wieszaku”. 

Kolejnym etapem jest zamieszkanie Józia na stancji w pseudonowoczesnej rodzinie Młodziaków. Rodzina była miłośniczką sportu i naturalności, a symbolem tego była „łydka”. Ignorowali tradycję i normy społeczne. Chcieli, by ich córka miała nieślubne dziecko. Józio postanowił uknuć intrygę i pokazać, że takie poglądy to tylko maska. Najpierw babrał się w kompocie, a później pod osłoną nocy ukrył w sypialni nastolatki starego i młodego kochanka. Ojciec nagle przemienił się w staromodnego mężczyznę, który zamierzał bronić honoru córki. Sytuacja zakończyła się bójką, czyli „kupą”.

W trzeciej części Józio z Miętusem ucieka na wieś do cioci. Wszyscy znajdują się w dworze w Bolimowie. Właściciele dworku traktowali służbę z góry i zachowywali się bardzo sztucznie. Nie podobało się to Miętusowi, który chciał zaprzyjaźnić się z parobkiem. To był eksperyment sprawdzania równości międzyklasowej. Parobek wymierzył policzek Miętusowi (eksperyment) i został za to ukarany. Właściciele uknuli intrygę, że rzekomo parobek jest złodziejem. W tym samym czasie okoliczni chłopi zaatakowali szlachtę i znów doszło do bójki, czyli „kupy”. Wtedy Józio uciekł z Zosią, córką właścicieli i upozorował to na porwanie. Zamienił się w zakochanego porywacza. Na koniec pocałował dziewczynę i uświadomił sobie, że „nie ma ucieczki przed gębą, jak tylko w inną gębę”.

Powieść awangardowa

Książka Gombrowicza była określana jako „nowa powieść” ze względu na swoją specyfikę. Co nowego wprowadził lub co zmienił autor?

• Odejście od realizmu i mimetyzmu – wydarzenia przedstawione są epizodycznie, jako luźno ze sobą powiązane. Wydarzenia i postaci są groteskowe i surrealistyczne, a bohaterowie nie posiadają konkretnych osobowości. Fabuła nie ma odzwierciedlać świata, ale być nośnikiem jakichś filozoficznych rozważań.
• Gombrowicz zaczerpnął z różnych gatunków: powieści obyczajowej, dworskiej, pamiętnikarskiej, oświeceniowej czy parodii. 
• Nowatorska narracja i język – zerwanie z narratorem trzeciosobowym. Narratorem zostaje Józio, który czasami nazywa siebie Gombrowiczem. Czasami tylko pojawia się narrator wszechwiedzący. Narrator kształtuje swój specyficzny, niepowtarzalny język: „kupa”, „pupa”, „gęba”, „łydka” czy „zgwałcić kogoś przez uszy”.
• Kompozycja – poznajemy tylko fragment z życia bohatera. Mamy do czynienia z klamrą kompozycyjną: utwór zaczyna się tak samo, jak kończy, czyli porwaniem. 
• Świat przedstawiony jest subiektywnie i odchodzimy od ciągu przyczynowo-skutkowego w wydarzeniach.
• Bardzo istotne jest podejście parodystyczne, czyli karykatura, ośmieszanie pewnych schematów ludzkich zachowań i relacji.

Walka ze stereotypami

W każdej z trzech części Gombrowicz bardzo konkretnie rozprawił się z pewnym schematem. Ośmieszył go i obalił stereotyp.

Najpierw obalił stereotyp tradycyjnej szkoły. Ukazał szkołę jako instytucję, która utrzymuje dzieci w stanie niedojrzałości. Lekcje są nudne i schematyczne, nauczyciele apatyczni, a uczniowie zinfantylizowani (trudne słowo, ale warte zapamiętania).

Później obalił stereotyp nowoczesnej rodziny. Józio jest uznawany za staroświeckiego i przebywając u Młodziaków ma się nauczyć nowoczesności. Obecność Zuty, córki Młodziaków ma sprawić, że 30-letni Józio się zakocha. Bohater knuje intrygę, w której ośmiesza zachowania rodziny i pokazuje, że ich nowoczesność jest tylko maską.

Na koniec Gombrowicz obala stereotyp konserwatywnego dworu. Przebywając w Bolimowie rodzi skojarzenia związane z dworkiem w Soplicowie z „Pana Tadeusza”. Właściciele okazują wyższość, służba ich wyśmiewa za plecami. Miętus każe się bić parobkowi po gębie, a to doprowadza do rewolucji. 

Taki utwór jest czytelniczą prowokacją, próbą rozprawienia się ze stereotypami. Gombrowicz chciał zmusić czytelnika do przemyśleń i odrzucenia tradycyjnych oczekiwań wobec literatury. 

Słowniczek

Gombrowicz wprowadził słowa, które mają w książce nowe znaczenie i Ty musisz je znać. Na szczęście nie ma ich wiele. 😊

• Pupa – symbol niedojrzałości, zdziecinnienia, podporządkowywania
• Łydka – symbol nowoczesności, młodości, tężyzny fizycznej
• Gęba – schematyczna opinia, którą przyjmujemy i przez którą interpretujemy zachowania innego człowieka; styl postępowania, mimika, gesty, wypowiadane słowa
• Kupa – zbiorowa bijatyka, pojawia się w książce w momentach zwrotnych; jest chwilowym wyzwoleniem się z formy
• Forma – nadrzędna kategoria znaczeniowa, która pojawiała się z całej twórczości Gombrowicza. To schemat zachowań, w którym uwięzieni są wszyscy członkowie jakiejś zbiorowości. Formę przybieramy zawsze i w zależności od relacji, jakie łączą nas z jakąś osobą.