„Pan Tadeusz”. Najważniejsze informacje o lekturze

Czym jest „Pan Tadeusz”?

Pełny tytuł lektury jest znacznie dłuższy i brzmi „Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem”. Taki tytuł pozwala dowiedzieć się kilku ważnych rzeczy. Po pierwsze wiemy, że mamy do czynienia ze sporem, czyli „zajazdem” dwóch skłóconych rodów: Horeszków i Sopliców. Jesteśmy na początku XIX wieku i możemy przyjrzeć się zwyczajom szlachty z tego okresu. Takie daty to również analogia do działań Napoleona Bonapartego i nastrojów niepodległościowych.

„Pan Tadeusz” jako epopeja

Epopeja to długi wierszowany utwór. By móc zaklasyfikować w ten sposób jakiś tekst, musi on wykazywać pewne cechy. Jakie?

• długi utwór wierszowany
• przedstawia ważny moment w życiu społeczeństwa (czasy napoleońskie)
• podniosły styl tekstu
• posiada inwokację („Litwo, Ojczyzno moja…”)
• dominuje narrator obiektywny
• szczegółowe opisy wydarzeń czy przedmiotów

„Pan Tadeusz” jest uznawany za epopeję narodową, ponieważ książka dotyczy spraw narodu i w momencie jej wydania odegrała bardzo istotną rolę w kształtowaniu się tożsamości Polaków.

Bohaterowie utworu

W utworze poznajemy zróżnicowaną majątkowo szlachtę. Pojawia się magnateria, szlachta średniozamożna, zaściankowa oraz pozbawiona majątków. W książce widzimy wyraźny podział na rody, z których pochodzą bohaterowie. Warto, byś znał chociaż tych najważniejszych i najczęściej występujących:

Ród Sopliców: Sędzia (właściciel Soplicowa), Jacek Soplica, (ksiądz Robak, brat Sędziego), Tadeusz Soplica (syn Jacka), Hreczecha (daleki krewny, przyjaciel domu), Telimena (krewna, opiekunka Zosi).

Ród Horeszków: Zosia (córka nieżyjącej już Ewy, córki właściciela zamku Horeszków), Ewa (dawna ukochana Jacka), Gerwazy (klucznik zamku), Hrabia (daleki krewny, ostatni z rodu Horeszków).

Najważniejsze informacje

Trudno przebrnąć przez XII ksiąg, więc wybraliśmy dla Ciebie tylko najważniejsze informacje z nich. Dzięki temu poznasz zarys książki i wtedy będzie Ci łatwiej przyswoić nasze podpowiedzi i informacje dotyczące życia szlachty. O jej kulturę możesz być zapytany na maturze, więc warto wiedzieć na ten temat co nieco. 😊

Księga I – Tadeusz wraca do Soplicowa po latach nauki w Wilnie. W swoim dawnym pokoju widzi młodą dziewczynę. Wydaje mu się, że to Telimena.

Księga II – Trwa polowanie. Hrabia spóźnił się na wydarzenie, spotkał już tylko Gerwazego. Klucznik opowiada dawną historię rodu Horeszków: Stolnik nie zgodził się na ślub córki Ewy z Jackiem, więc młody w przypływie gniewu i korzystając z okazji zastrzelił niedoszłego teścia.

Księga III – Hrabia jest zachwycony Zosią. Mieszkańcy wybierają się na grzyby. Telimena wręcza Tadeuszowi kluczyk do swojego pokoju.

Księga IV – Polowanie na niedźwiedzia. Ksiądz Robak przebywa w karczmie i prowadzi agitację polityczną szlachty. Potem udaje się na polowanie, gdzie zabija niedźwiedzia chcącego rozszarpać Tadeusza i Hrabiego. Polowanie kończy się posiłkiem – bigosem.

Księga V – Uczta Sopliców w zamku. Gerwazy i Hrabia przerywają ją i rozpoczynają kłótnię, która kończy się bijatyką.

Księga VI – Narada przed powstaniem przygotowywanym przez księdza Robaka.

Księga VII – Szlachta nie może dojść do porozumienia. Gerwazy zachęca ją do zajazdu na Sopliców.

Księga VIII – Tadeusz, nieszczęśliwy w miłości chciał popełnić samobójstwo. Został aresztowany przez szlachtę, podobnie jak cała reszta rodu Sopliców. Przez resztę dnia szlachta świętowała i piła na umór.

Księga IX – Moskale dowiedzieli się o zajeździe, aresztowali szlachtę i zajęli Sopliców. Jeden z nich zaczął zalecać się do Telimeny. Został spoliczkowany przez Tadeusza. Wybuchła bitwa, którą wygrali Polacy. Ksiądz Robak uratował Hrabiego, zasłaniając go swoim ciałem. Sam został ranny.

Księga X – Hrabia i Tadeusz muszą opuścić Litwę. Ranny ksiądz Robak spowiada się i opowiada historię swojego życia. Dostaje przebaczenie Gerwazego i dowiaduje się o przebaczeniu Stolnika.

Księga XI – Rok 1812. Na Litwie pojawiły się wojska Napoleona. Tadeusz zaręcza się z Zosią, Telimena z Rejentem i Asesor (gość Sopliców) z Teklą Hreczeszanką.

Księga XII – Tadeusz i Zosia objęli w posiadanie zamek i dali swoim poddanym wolność. Odbyła się wyjątkowa uczta, zaprezentowano serwis, a Jankiel grał wspaniały koncert.

Epilog – Mickiewicz przedstawił okoliczności powstania utworu i opowiedział o trudnej sytuacji polskiej emigracji. Wyraził nadzieję, że dzięki tej księdze nieszczęśliwi Polacy na chwilę przeniosą się myślami do ukochanej Polski.

Zanikająca kultura szlachecka

Książka Adama Mickiewicza ukazuje nam świat szlachty, który powoli przestaje istnieć. Już w tytule autor zaznaczył, że mamy do czynienia z „ostatnim zajazdem”. Co „Pan Tadeusz” opowiada nam o szlachcie, jej zwyczajach i ich odchodzeniu w niepamięć? 

• Dzięki obszernym opisom dobrze poznajemy wygląd pomieszczeń i dworków, gospodarstwa, lasu.
• Poznajemy szlachecką obyczajowość, typ rozrywek, obowiązków i zachowań.
• Poznajemy ostatniego na Litwie woźnego trybunału.
• Gerwazy jest ostatnim klucznikiem Horeszków.
• W księdze XII widzimy ostatnią staropolską ucztę.
• Odbył się ostatni zajazd na Litwie.

Idealizacja świata

„Pan Tadeusz” idealizuje świat. Widzimy jego upiększony obraz. To zabieg przeprowadzony na kilku płaszczyznach:

• Patriotyzm – szlachta szczególnie kocha utraconą Polskę. W Soplicowie panuje kult narodowych pamiątek – na ścianach wiszą portrety bohaterów narodowych, zegar wygrywał „Mazurka Dąbrowskiego”.
• Obowiązki – bohaterowie sumiennie traktują swoje obowiązki, Zosia szczególnie troszczy się o ptactwo, a wszyscy przestrzegają tradycji i dostosowują się do etykiety podczas posiłków, spacerów czy polowań. To świat pełen harmonii.
• Soplicowo i jego okolice przypominają Arkadię. To świat hermetycznie zamknięty, bezpieczny i uporządkowany. Wszystko toczy się w ten sam sposób od wieków. Początek i koniec epopei ma charakter baśniowy (przybycie Tadeusza do domu oraz ślub Tadeusza i Zosi). 
• Ojczyzna jest tu sakralizowana.

Dzięki idealizacji widzimy, że Polska jest rajem utraconym. Pokazując przede wszystkim to, co drogie, pięknie i dobre Mickiewicz sprawił, że Polacy z jeszcze większą tęsknotą myślą o swojej ojczyźnie. Epopeja miała za zadanie rozbudzić uczucia do Polski i zbudować tożsamość tych, którzy powoli przestali już czuć się Polakami.